โส ตโต จุโตติ โส อหํ ตโต ตุสิตภวนโต จุโตฯ อิธูปปนฺโนติ อิธ มหามายาย เทวิยา กุจฺฉิมฺหิ นิพฺพตฺโตฯ

อยํ โข เม พฺราหฺมณาติอาทีสุ เมติ มยาฯ วิชฺชาติ วิทิตกรณฏฺเฐน วิชฺชาฯ กิํ วิทิตํ กโรติ? ปุพฺเพนิวาสํฯ อวิชฺชาติ ตสฺเสว ปุพฺเพนิวาสสฺส อวิทิตกรณฏฺเฐน ตปฺปฏิจฺฉาทโก โมโห วุจฺจติฯ ตโมติ สฺเวว โมโห ปฏิจฺฉาทกฏฺเฐน ‘‘ตโม’’ติ วุจฺจติฯ อาโลโกติ สาเยว วิชฺชา โอภาสกรณฏฺเฐน ‘‘อาโลโก’’ติ วุจฺจติฯ เอตฺถ จ วิชฺชา อธิคตาติ อยํ อตฺโถ, เสสํ ปสํสาวจนํฯ โยชนา ปเนตฺถ อยํ โข เม วิชฺชา อธิคตา, ตสฺส เม อธิคตวิชฺชสฺส อวิชฺชา วิหตา, วินฏฺฐาติ อตฺโถฯ กสฺมา? ยสฺมา วิชฺชา อุปฺปนฺนาฯ เอส นโย อิตรสฺมิมฺปิ ปททฺวเยฯ

ยถา ตนฺติ เอตฺถ ยถาติ โอปมฺเมฯ ตนฺติ นิปาโตฯ สติยา อวิปฺปวาเสน อปฺปมตฺตสฺสฯ วีริยาตาเปน อาตาปิโนฯ กาเย จ ชีวิเต จ อนเปกฺขตาย ปหิตตฺตสฺส, เปสิตตฺตสฺสาติ อตฺโถฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ ‘‘ยถา อปฺปมตฺตสฺส อาตาปิโน ปหิตตฺตสฺส วิหรโต อวิชฺชา วิหญฺเญยฺย, วิชฺชา อุปฺปชฺเชยฺยฯ ตโม วิหญฺเญยฺย, อาโลโก อุปฺปชฺเชยฺยฯ เอวเมว มม อวิชฺชา วิหตา, วิชฺชา อุปฺปนฺนาฯ ตโม วิหโต, อาโลโก อุปฺปนฺโนฯ เอตสฺส เม ปธานานุโยคสฺส อนุรูปเมว ผลํ ลทฺธ’’นฺติฯ

ปุพฺเพนิวาสกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ทิพฺพจกฺขุญาณกถาวณฺณนา

[53] จุตูปปาตกถายํ ยสฺมา อิธ ภควโต วเสน ปาฬิ อาคตา, ตสฺมา ‘‘ปสฺสามิ ปชานามี’’ติ วุตฺตํ, อยํ วิเสโสฯ เสสํ วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺตสทิสเมวฯ

เอตฺถ ปน วิชฺชาติ ทิพฺพจกฺขุญาณวิชฺชาฯ อวิชฺชาติ สตฺตานํ จุติปฏิสนฺธิปฏิจฺฉาทิกา อวิชฺชาฯ เสสํ วุตฺตนยเมวาติฯ ยสฺมา จ ปูริตปารมีนํ มหาสตฺตานํ ปริกมฺมกิจฺจํ นาม นตฺถิฯ